Equus | Paard
Ik smeek U, oh zwaard, mijn broeder, mijn hoeder!
Het zijn geen vredelievende boeren die Cananefaten, een lokale Germaanse stam in onze streek. Ze hebben er geen moeite mee om elkaars vee te stelen. Goede vechters krijgen veel aanzien en krijgskunst is heel belangrijk. Toch bestaat er geen beroepsleger. Om de buren te bestrijden vormen ze gelegenheidslegertjes. Na afloop gaat iedereen weer terug naar zijn eigen huis en zijn eigen leven.
Zelfs als de Cananefaten samen vechten vormen ze geen eenheid, zoals het Romeinse leger. Iedereen heeft zijn eigen uitrusting en gebruikt het wapen dat hem het beste past. Ieder schild en iedere speer is anders. Rijke krijgers hebben mooie zwaarden gemaakt door de uitstekende Germaanse wapensmeden.
De strijdlust van de Cananefaten legt het uiteindelijk af tegen de georganiseerde aanpak van de Romeinen. Die zijn wel onder de indruk van de krijgers. Ze worden dan ook snel ingelijfd in het leger. De Romeinen gebruiken de jonge mannen van overwonnen stammen vaak als hulptroepen. Dat maakt het leger sterker en tegelijk de nieuwe gebieden veiliger. Als de krijgers door het leger naar de andere kant van de wereld worden gestuurd, is er niemand meer die in opstand kan komen.
Germaanse stammen
Wie zijn de Germanen nu eigenlijk? Germanen zijn volkeren en stammen die een Germaanse taal spreken. Waarschijnlijk trekken ze rond 1000 voor Christus weg uit Scandinavië en de landen rond de Oostzee. Van daaruit verspreiden ze zich over Europa. In Nederland leven naast de Cananefaten ook de Bataven, de Friezen, de Tubanten, de Menapiërs en de Frisiavonen. Stuk voor stuk Germaanse stammen. Wat wij over de Germanen weten, is grotendeels gebaseerd op Romeinse bronnen. En die blijken niet altijd even betrouwbaar. Zij beschrijven de Germanen immers vanuit hun eigen wereldbeeld. De Germanen zelf hebben ons geen geschreven bronnen nagelaten.
Krijgskunst
Te paard storten de Cananefaten zich vol overgave in de strijd. Hun strijdlust is weinig georganiseerd maar ongetwijfeld intimiderend. De krijgskunst is erg belangrijk voor de Cananefaten. Ze staan bij de Romeinen bekend als moedige krijgers en excellente ruiters, maar ze kennen geen beroepsleger. Ze vormen gelegenheidslegers om de Romeinen en ook elkaar te bevechten.
Het Romeinse leger is daarentegen strak georganiseerd. De troepen zijn onderverdeeld in eenheden. Elke eenheid heeft een specifieke taak of specialisme. In de strijd bewegen de troepen zich in vaststaande patronen en volgen ze ingewikkelde tactieken. De Romeinen benutten de kracht van hun wereldrijk ten volle. Ze laten de sterke mannen uit overwonnen stammen voor hen vechten. Zo maken ze gebruik van de kwaliteiten die de verschillende bevolkingsgroepen in huis hebben. De Cananefaten leveren net als de Bataven geweldige ruiters aan het Romeinse leger.
Cananefaten
Leiden ligt in het gebied van de Cananefaten. Deze Germaanse stam leeft ten westen van de Bataven in de delta tussen de monding van de Rijn en de Maas. De Romeinse historicus Tacitus beschrijft de Cananefaten als een moedige volk dat sterk lijkt op de Bataven, maar kleiner is in aantal.
Het merendeel van de Cananefaten leeft voor de komst van de Romeinen als boer. Voor hen verandert er veel. Ze gaan deel uitmaken van het Romeinse leger. Ook handelen steeds meer plaatselijke boeren met de Romeinen. Dat zorgt ervoor dat de Cananefaten langzaamaan steeds meer Romein worden. Vooral in de kampdorpen bij de castella is dat goed zichtbaar.
Hulptroepen
De soldaten in het Romeinse leger vormen een mengelmoes aan nationaliteiten. Naast de legioenen maken de Romeinen gebruik van vaste hulptroepen. Deze auxilia zijn ingedeeld in cohorten van 500 of 1000 man. De soldaten voor de hulptroepen zijn afkomstig uit de stammen die de Romeinen kort daarvoor hebben overwonnen. Zij krijgen de keuze: zich voegen in het Groot Romeins imperium of slavernij. Aan het einde van hun 20-jarige diensttijd krijgen de soldaten als beloning het Romeins staatsburgerschap met alle daaraan verbonden privileges.
De Romeinen bemannen de Rijnforten over het algemeen met hulptroepen. Na de opstand van de Bataven in 69 na Chr., waar ook de Cananefaten aan deelnemen, reorganiseren ze hun legereenheden zo dat de manschappen niet in hun eigen stamgebied terecht komen. Ze plaatsen de Bataven en Cananefaten meestal over naar andere provincies. Voor hen in de plaats komen soldaten uit verre gebieden.
Archeologisch Park Matilo
Tussen de wijken Roomburg en Meerburg in Leiden ligt Archeologisch Park Matilo. In het begin van onze jaartelling hebben de Romeinen hier een fort gebouwd: castellum Matilo. Dat ligt nu onder het park verborgen. Deze archeologische schatkamer is al in 1976 tot rijksmonument verklaard. In afwachting van betere archeologische technieken blijft alles voorlopig onder de grond. Om toch iets van het Romeinse verleden zichtbaar te maken, is een park aangelegd.
Middelpunt is het fort. De hoge aarden wallen met wachttorens wekken het tot leven. Over de Limesweg stap je er zo binnen. Behalve het fort en de Limesweg zijn er nog drie andere sferen die verwijzen naar het leven in en om Matilo. De lappendeken van moestuintjes verbeeldt het ooit zo grillige krekenlandschap van de Rijn. IJzeren keerwanden markeren de oevers van het kanaal van Corbulo. De afwisseling aan de kant van Roomburg doet denken aan het bruisende karakter van het kampdorp daar.
Tientallen berkenbomen verbinden de verschillende sferen met elkaar. Ze roepen herinneringen op aan het oude moerasbos. In dit Hollandse landschap plaatsen de Romeinen op strategische plekken tamme kastanjes. Die staan nu ook bij enkele kruispunten van de Limesweg in het park.
Het verhaal van Matilo
Iedereen kijkt anders. De Cananefaten, toen de bewoners van onze streek, hebben vooral oog voor hun directe omgeving. Ze maken gebruik van de natuur zoals die is. De Romeinen doen dat heel anders. Zij richten hun blik op de horizon en zetten het landschap naar hun hand. Deze twee werelden ontmoeten elkaar in Matilo. Net als in onze samenleving nu nemen zij elkaars gewoontes over en leren ze anders kijken.
De beelden in het park vertellen het verhaal van de Romeinen in Matilo. Over wat ze in onze streek aantreffen, wat ze toevoegen en veranderen en ook wat ze van de lokale bevolking overnemen. Deze website geeft verdere achtergrondinformatie over de Romeinen en de Cananefaten, over het park en het archeologische rijksmonument dat eronder verborgen ligt. En niet te vergeten over de vondsten die bij opgravingen zijn gedaan.