Huidige brug over het voormalige kanaal van Corbulo. Foto: Buro JPBrug
Lag er bij Matilo een brug over het kanaal van Corbulo? Waar de limesweg het kanaal kruist, lijkt een brug voor de hand te liggen. Dan kun je tenminste van het ene castellum naar het volgende lopen. Zo’n brug is hier echter nooit teruggevonden en de weg ook niet. Wel zijn er aanwijzingen voor hun bestaan. Zware palenrijen die vanaf de oever de bedding van het kanaal inlopen doen vermoeden dat op deze plek een weg overliep in een landhoofd, dam of brug. Ook al is de houten brug die op deze plek in het park te zien is, gebouwd in Romeinse stijl, het is geen replica van de oorspronkelijke Romeinse brug. Want hoe die er exact uitzag: dat weten we eigenlijk niet.
Bronzen gezichtsmasker behorend bij een cavaleriehelm uit het begin van de 2e eeuw na Chr. gevonden in de bedding van het kanaal van Corbulo in Roomburg. Foto: Rijksmuseum van Oudheden, Leiden
Veldtechnicus Rob Lutter wijst de plaats aan in de bedding van het kanaal waaruit zojuist het gezichtsmasker is opgediept, oktober 1996. Foto: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoor
Ruitermasker
In 1996 is tijdens een opgraving in de oude bedding van het kanaal een ruitermasker gevonden. Het ligt niet ver van de brug die de limesweg over het kanaal van Corbulo voert. Waarschijnlijk is het masker door zijn eigenaar in het water geworpen als offer aan de goden.
Het masker is gemaakt van brons. Doordat het 2000 jaar onder het grondwaterpijl heeft gelegen en er dus geen zuurstof bij kon, glimt het nog steeds als goud. Met zijn klassieke trekken en holle ogen doet het masker de studenten op de opgraving denken aan de bekende zanger en presentator Gordon.
Het masker is onderdeel van een militaire uitrusting. Met een scharnier zit het ter bescherming van het gezicht als een soort klep aan een cavaleriehelm vast. Waarschijnlijk zijn dergelijke maskers bedoeld als pronkstuk bij parades en speciale gelegenheden. Gebruikt in de strijd schrikken ze beslist af. Je zult zo’n troep maskers op je af zien stormen.
Fragment van een altaarsteen, gewijd door een soldaat of veteraan van Legio XXX, dat ten tijde van de oprichting in Xanten (Dld.) was gestationeerd. Foto: Henk Snaterse
V.l.n.r.: Pijpaarden beeldje van een Romeinse godin, waarschijnlijk Venus of Juno; bovenste deel van een pijpaarden beeldje van een onbekende godin; kopje van een pijpaarden beeldje van een moedergodin. Foto: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort
Offeren
Met de beleving van religie is in het Romeinse Rijk iets bijzonders aan de hand. Omdat mensen van verschillende culturen samenleven, smelten ideeen over sommige goden samen en nemen Romeinen en lokale bewoners rituelen van elkaar over. Nieuwe gebruiken en goden vinden zo een plaats in het dagelijks leven in de vicus en het castellum. Een belangrijk persoonlijk ritueel is het doen van geloftes en vervloekingen in het geval van ziekte, gevaar of ruzies. Als het probleem bezworen is, moet de gelofte natuurlijk wel worden ingelost.
Een Romeinse gewoonte is het plaatsen van een altaarsteen, bijvoorbeeld in een heiligdom. Het offeren van voorwerpen in rivieren en meren is eerder een lokaal gebruik. Sierraden, wapens, gebruiksvoorwerpen, maar ook dieren zijn regelmatig in het water achtergelaten als offer aan de goden. Met het inlijven van lokale stammen gebeurt dat ook binnen het Romeinse leger. Dat laat het beroemde ruitermasker ons zien.
Kanaal van Corbulo
In 47 na Chr. laat de Romeinse veldheer Corbulo zijn manschappen een kanaal te graven tussen de Rijn en de Maas. Zijn soldaten verbinden een bestaande waterloop tussen Voorburg en Roomburg met de Gantel, een klein riviertje dat vanaf Rijswijk in zuidelijke richting de Maas instroomt. Door zijn troepen op deze manier bezig te houden, bewaart de veldheer discipline. Daarnaast verbetert hij de communicatieroutes in zijn gebied.
Het kanaal is politiek-strategisch van groot belang. Door de monding van de Rijn te verbinden met de monding van de Maas ontstaat een veilige scheepvaartroute tussen beide rivieren. Nu hoeven Romeinse schepen niet meer over volle zee. Troepen en voorraden kunnen vanuit het achterland snel naar het front worden vervoerd. Met deze belangrijke verkeersader wordt dit deel van het Romeinse Rijk veel toegankelijker. Langs het kanaal bouwen de Romeinen Forum Hadriani, de hoofdstad van dit bestuursdistrict, tegenwoordig Voorburg.
Limesklinker. Foto: Buro JP
De limes (grens)
De grens van het Romeinse rijk wordt de limes genoemd. De noordelijke limes loopt door Nederland van de Noordzee bij Katwijk langs de oude Rijn naar Duitsland. Ten noorden van de Rijn wonen volgens de Romeinen barbaren, Germaanse en Keltische stammen die een bedreiging vormen voor het Romeinse Rijk. Ter verdediging bouwen de Romeinen langs de Rijn een linie van wachtposten en forten. Het castellum van Matilo is onderdeel van deze linie.
Langs de limes loopt de limesweg, een lange doorlopende weg die alle forten aan de rijksgrens met elkaar verbindt. Zo is ook Matilo aangesloten op een strak aangelegd en goed onderhouden wegennet. De limesweg of een korte zijweg daarvan, loopt over het algemeen dwars door de castella. Rond Matilo en in Leiden is de weg tot nu toe niet teruggevonden, al zijn er wel duidelijke aanwijzingen dat hij ook door Matilo voerde.
Meer informatie: zie Ballista | Katapult >
Archeologisch Park Matilo
Tussen de wijken Roomburg en Meerburg in Leiden ligt Archeologisch Park Matilo. In het begin van onze jaartelling hebben de Romeinen hier een fort gebouwd: castellum Matilo. Dat ligt nu onder het park verborgen. Deze archeologische schatkamer is al in 1976 tot rijksmonument verklaard. In afwachting van betere archeologische technieken blijft alles voorlopig onder de grond. Om toch iets van het Romeinse verleden zichtbaar te maken, is een park aangelegd.
Middelpunt is het fort. De hoge aarden wallen met wachttorens wekken het tot leven. Over de Limesweg stap je er zo binnen. Behalve het fort en de Limesweg zijn er nog drie andere sferen die verwijzen naar het leven in en om Matilo. De lappendeken van moestuintjes verbeeldt het ooit zo grillige krekenlandschap van de Rijn. IJzeren keerwanden markeren de oevers van het kanaal van Corbulo. De afwisseling aan de kant van Roomburg doet denken aan het bruisende karakter van het kampdorp daar.
Tientallen berkenbomen verbinden de verschillende sferen met elkaar. Ze roepen herinneringen op aan het oude moerasbos. In dit Hollandse landschap plaatsen de Romeinen op strategische plekken tamme kastanjes. Die staan nu ook bij enkele kruispunten van de Limesweg in het park.
Het verhaal van Matilo
Iedereen kijkt anders. De Cananefaten, toen de bewoners van onze streek, hebben vooral oog voor hun directe omgeving. Ze maken gebruik van de natuur zoals die is. De Romeinen doen dat heel anders. Zij richten hun blik op de horizon en zetten het landschap naar hun hand. Deze twee werelden ontmoeten elkaar in Matilo. Net als in onze samenleving nu nemen zij elkaars gewoontes over en leren ze anders kijken.
De beelden in het park vertellen het verhaal van de Romeinen in Matilo. Over wat ze in onze streek aantreffen, wat ze toevoegen en veranderen en ook wat ze van de lokale bevolking overnemen. Deze website geeft verdere achtergrondinformatie over de Romeinen en de Cananefaten, over het park en het archeologische rijksmonument dat eronder verborgen ligt. En niet te vergeten over de vondsten die bij opgravingen zijn gedaan.