Op avontuur naar de muur van Hadrianus
Verslag geschreven door Ludy Feyen, Marijke Markus, Anneke Rood, Ria van der Zwaan en Dorothee Olthof.
Van 26 tot 30 oktober is een delegatie van buurtbewoners uit Meerburg op reis geweest naar Noord-Engeland. Dwars door het land, zo’n 140 km lang, loopt daar een Romeinse muur van Oost naar West: de muur van Hadrianus, de noordgrens van het Romeinse rijk in Engeland. In het jaar 122 na Chr. gaf keizer Hadrianus opdracht om deze muur te laten bouwen. Dit jaar bestaat de muur 1900 jaar en dat wordt gevierd met een internationaal kunstproject: Frontier Voices, waarbij omwonenden verbeelden wat het Romeinse erfgoed in hun achtertuin voor hen betekent. Stichting Mooi Matilo was gevraagd om hieraan mee te doen en omdat het prachtig aansloot bij de ontwerpwedstrijd Grensland, gingen we op reis om nog meer inspiratie op te doen voor de nieuwe wijk.
Dag 1, (25 en) 26 oktober 2022
Ontvangst
We reisden met de boot van IJmuiden naar Newcastle upon Tyne, waar wij enthousiast werden ontvangen door onze gastheer en -vrouw Nigel Mills (archeoloog) en Karen MacDougall (kunstenares) in het plaatsje Walls End, het einde van de muur. In de Romeinse tijd lag hier het fort Segedunum, waarvan nu nog de fundamenten te bewonderen zijn.
Segedunum fort en museum
Qua vorm en indeling lijkt het fort, net als bijna alle andere Romeinse forten, op ons eigen castellum Matilo. Dat had een praktische reden: als soldaten werden overgeplaatst van de ene kant van het Romeinse rijk naar de andere konden ze zo moeiteloos hun weg vinden op hun nieuwe werkplek. Een kaart in het museum liet zien dat soldaten uit het hele Romeinse rijk langs de muur van Hadrianus waren gelegerd, ook soldaten uit Nederland.
In het museum hingen bovendien kunstwerken van het Frontier Voices project: prachtige, door leerlingen gevilte ‘potten,’ waar de kinderen een portret van zichzelf op hadden afgebeeld, naar inspiratie van Romeinse gezichtspotten. Een ander groepswerk van leerlingen was een mobiele tekening van het fort die in stukken werd gepresenteerd als een beweegbaar geheel. Op de achterzijde waren symbolen te zien, gemaakt door middel van embossing (reliëfs in metaal).
The Great North Museum
Onze volgende stop was het Great North Museum in Newcastle. We werden daar verwelkomd door museum manager Adam Goldwater en de enthousiaste conservator Andrew Parkin. Ze waren erg in hun nopjes met de digitale kleurprojecties op de grijze altaarstenen met inscripties, die er inderdaad enorm van opleefden. De kleuren waren gebaseerd op het onderzoek van Louisa Campbell van de University of Glasgow naar de pigmentresten op dergelijke stenen. De oudheid was niet zo statig wit of saai grijs als de beelden in musea ons laten denken. Oorspronkelijk waren ze allemaal beschilderd in vrolijke kleuren!
Dag 2, 27 oktober 2022
Housesteads
Op de tweede dag gingen we op avontuur met Nigel Mills langs Hadrian’s Wall. We begonnen bij Housesteads, het best bewaarde fort langs de muur. Hier zijn resten van soldatenbarakken, voorraadschuren, de commandantswoning, het hoofdkwartier, het ziekenhuis en een bijna perfect bewaarde Romeinse wc te bewonderen. De Noordpoort was tijdelijk extra spannend dankzij een gemeenschapskunstproject van kunstenares Morag Myerscough. Ter ere van het 1900-jarig bestaan van de muur heeft zij met steigers en kleurrijk beschilderde houten panelen de poort opnieuw verbeeld. De teksten op de platen verwoorden gedachten over de muur en grenzen in heden en verleden. Zij zijn ontstaan tijdens workshops met de lokale gemeenschap.
Housesteads is ook de enige plek waar je een stukje over de muur mag wandelen, met diepe afgronden links en rechts en prachtig uitzicht over het ruige landschap.
Te voet langs de muur
Onze volgende stop was Birdoswald, een ander fort langs de muur. Hier nam Nigel ons mee op voettocht langs, volgens hem, het beste stuk van de muur. Alle militaire bouwwerken die met de muur te maken hebben zijn hier op korte afstand van elkaar te zien: uiteraard de muur zelf, een fort, wachttorens, milecastles (kleine fortjes die ongeveer elke Romeinse mijl langs de muur werden gebouwd) en een brug over de rivier Irthing (die inmiddels, na 1900 jaar, een andere loop heeft, waardoor de brug nu in het droge landschap ligt). Onderweg kwamen we allerlei andere mensen tegen. ‘Walking the wall’ trekt kennelijk een heel divers publiek, van serieuze archeologen tot fanatieke wandelaars en families met kinderen. Mooi als het Romeinse erfgoed zo leeft, om welke reden dan ook!
Mithras-tempel
Vlak voordat het donker werd bezochten we nog de Mithras-tempel bij het fort Brocolitia ofwel Carrawbrugh. In deze oorspronkelijk ondergrondse tempel vereerden Romeinse soldaten de god Mithras. Aangezien het Mithraïsme een mysteriecultus was, is er helaas niet veel bekend over wat hier precies gebeurde. Offertjes op één van de altaarstenen laten wel zien dat Mithras ook nu nog mensen inspireert. Zoveel mooie, zichtbare Romeinse resten in het landschap die de fantasie prikkelen en mensen uitdagen tot interactie ermee, daar kunnen we in Nederland wel een beetje jaloers op zijn!
Dag 3, 28 oktober 2022
Workshop Frontier Voices
Op de derde dag was het tijd voor onze workshop bij Karen MacDougall, waarin we onze bijdrage aan de tentoonstelling van het project ‘Frontier Voices’ gingen maken. Ze vertelde eerst over de diverse gemeenschaps-kunstwerken die tijdens het project waren ontstaan. Ze varieerden van beeldende kunst tot poëzie en ook de deelnemers waren heel divers, van museumbezoekers en schoolkinderen tot Scouts en geïnteresseerde volwassenen. Een belangrijke leidraad binnen het project waren de UNESCO-waarden, zoals inclusiviteit en uitwisseling van menselijke waarden. Een verrassende en inspirerende werkvorm vonden wij de taalkunst: spelen met woorden over ervaringen langs Hadrian’s Wall in allerlei vormen, bijvoorbeeld:
Rain
cOld
Mist
hArd
stoNe
Idee voor een muurgedicht in Meerburg?
Na de inleiding met nog veel meer praktische voorbeelden leerden we hoe we metaalfolie in goud, zilver en koper konden embossen. Na een proefje om het materiaal en de techniek te verkennen, hebben we allemaal een blad gemaakt met onze naam erin. Daarna konden we onze vrije geest aan het werk laten en maakten we ieder een kunstwerk met daarin iets waarvoor we dankbaar waren. Onze creaties gaan deel uitmaken van een grote installatie op de eindtentoonstelling van ‘Frontier Voices’ in bezoekerscentrum The Sill langs Hadrian’s Wall.
Hexham Abbey
In de middag reden we naar Hexham waar we Hexham Abbey bezochten. We zijn afgedaald in de 1300 jaar oude crypte via een stenen trap met hoge treden. We konden ons voorstellen dat de monniken hier de spiraaltrap op- en afliepen die nu helaas niet meer begaanbaar is. Ooit trokken vele pelgrims erheen om de relieken van heiligen te aanbidden. In de crypte waren veel stenen te zien met Romeinse versieringen en inscripties. De vroegmiddeleeuwse bouwers van de Abbey hadden dankbaar gebruik gemaakt van het Romeinse bouwmateriaal dat gratis en voor niets in het landschap lag, zoals op wel meer plaatsen langs de muur.
Dag 4, 29 oktober 2022
Vindolanda
Vindolanda is misschien wel het (in archeologische kringen) beroemdste fort langs Hadrian’s wall. Het is zeer goed bewaard gebleven en behalve het fort met al z’n gebouwen zijn er ook nog hele duidelijke sporen van de vicus, het kampdorp dat naast het fort lag. In Matilo heeft ook zo’n dorp gelegen, maar waarschijnlijk zijn grote delen ervan weggegraven toen de wijk Meerburg werd aangelegd. De vicus van Vindolanda inspireerde ons zeer, met z’n werkplaatsen voor ambachtslieden, watergoten en een badhuis. Tijdens de ontwerpwedstrijd ‘Grensland’ bleek dat bijna alle kinderen uit de buurt graag met water willen spelen. Misschien valt hier een mooie combinatie te maken? Een Romeinse waterspeelplaats?
Het meest bijzondere aan Vindolanda zijn de natte omstandigheden in de bodem, waardoor voorwerpen van hout, bot, leer en textiel bewaard zijn gebleven. Normaal vergaan deze materialen snel, maar hier zijn ze nog te bewonderen in het museum naast het fort: houten kammen, benen haarspelden, een enorme collectie Romeinse mannen-, vrouwen- en kinderschoenen, stukken van leren tenten en zelfs een damespruik van haarmos! De ambachtelijke vaardigheden die bleken uit deze vondsten maakten indruk op onze groep.
Heel persoonlijk wordt de ervaring ineens met de briefjes die in Vindolanda bewaard zijn gebleven. Op flinterdunne houten plankjes schreven de bewoners van het fort en de vicus hun boodschappenlijstjes, briefjes naar huis en zelfs een uitnodiging voor een verjaardagsfeestje! Blijken die Romeinen toch ook gewoon mensen te zijn geweest.
Walking the Wall
Na alle forten en musea werd het nu tijd voor een echte, lange wandeling om Hadrian’s Wall in zijn natuurlijke setting te ervaren. Er loopt een lange-afstands-wandelpad langs Hadrian’s Wall, ca. 140 km van West naar Oost (of andersom). Wij hadden maar een middag de tijd, dus zochten we het spectaculairste deel uit, waar de muur over hoge basaltkliffen in het landschap loopt. Regen en wind maakten dit stuk tot een totaalervaring, waarbij we bijna medelijden kregen met de soldaten die hier toentertijd gelegerd waren. De prachtige vergezichten maakten het voor ons echter helemaal goed. De terugweg ging door het moerassige barbaarse gebied ten Noorden van de muur, rond een meer, tussen schapen en koeien door en over vele hekjes. Erfgoed in het wild ervaren met alle zintuigen, bij regen, kou en ongemak, daar kan eigenlijk geen museum aan tippen!
Dag 5, 30 oktober 2022
Kunst en landschap in Newcastle
Alweer onze laatste dag en we hadden nog twee wensen op ons programma: de kunst in het Baltic museum in Newcastle en het reusachtige beeld ‘Angel of the North’ van Anthony Gormley bezoeken.
Het Baltic museum blijkt een fantastisch onderkomen te zijn voor zowel experiment en educatie als concrete tentoonstelling van hedendaagse kunstenaars die maatschappelijke thema’s tonen. En nog gratis toegankelijk ook! Gezien onze focus op het Romeinse erfgoed, kunst en landschap van Northumberland, bleek onder andere het werk ‘Tyne Catchment’ van Carolina Caycedo’ (Colombia, 1978) een intrigerend beeld te geven van een getekend landschap op groot formaat. Centraal hierin stroomde de rivier de Tyne. In en naast de rivier waren talloze gebeurtenissen afgebeeld uit de geschiedenis, mythologie, ecologie, culturele diversiteit en actuele klimaatkwesties, die door de rivier en het landschap met elkaar waren verbonden. Zo’n kleurrijk kunstwerk over de geschiedenis van Matilo als muurschildering op een van de vernieuwde flats? We zien het al helemaal voor ons!
Ook werk van de lokale ‘Woman’s banner Group’ uit 2018 was te zien, waar de geschiedenis getoond werd van het optreden van vrouwen, beginnend tijdens de mijnwerkersstakingen in 1984-’85 tot heden. Caycedo gebruikte de banner weer in haar werk ‘Tyne Catchment’ om een verbinding te maken met feministische acties overal ter wereld.
Angel of the North
Na een lunch en kort bezoek aan de lokale zondagsmarkt gingen we voor onze laatste wens om de ‘Angel of the North’ te bezichtigen. Wat een kolossaal beeld met een imposante uitstraling is dit! Hadrianus zou vast met grote bewondering naar deze 208 ton wegende engel gekeken hebben. Met een vleugelwijdte van 54 meter omarmt de Angel een heel gebied en tevens de geschiedenis van mijnwerkers die hier 200 jaar onder de grond in de donkerte hebben gewerkt. “De Angel staat voor de transitie van het industriële tijdperk naar het huidige informatietijdperk, met een focus op onze angst en hoop voor de toekomst”, aldus de woorden van de kunstenaar, Anthony Gormley, op het informatiebord.
Een mooiere afsluiting was er niet te bedenken: voldaan, dankbaar en opgeladen met inspiratie reden we naar de boot om de terugreis aan te vangen.