Archeologisch Park Matilo
Tussen de wijken Roomburg en Meerburg in Leiden ligt Archeologisch Park Matilo. In het begin van onze jaartelling hebben de Romeinen hier een fort gebouwd: castellum Matilo. Dat ligt nu onder het park verborgen. Deze archeologische schatkamer is al in 1976 tot rijksmonument verklaard. In afwachting van betere archeologische technieken blijft alles voorlopig onder de grond. Om toch iets van het Romeinse verleden zichtbaar te maken, is een park aangelegd.
Middelpunt is het fort. De hoge aarden wallen met wachttorens wekken het tot leven. Over de Limesweg stap je er zo binnen. Behalve het fort en de Limesweg zijn er nog drie andere sferen die verwijzen naar het leven in en om Matilo. De lappendeken van moestuintjes verbeeldt het ooit zo grillige krekenlandschap van de Rijn. IJzeren keerwanden markeren de oevers van het kanaal van Corbulo. De afwisseling aan de kant van Roomburg doet denken aan het bruisende karakter van het kampdorp daar.
Tientallen berkenbomen verbinden de verschillende sferen met elkaar. Ze roepen herinneringen op aan het oude moerasbos. In dit Hollandse landschap plaatsen de Romeinen op strategische plekken tamme kastanjes. Die staan nu ook bij enkele kruispunten van de Limesweg in het park.
Het verhaal van Matilo
Iedereen kijkt anders. De Cananefaten, toen de bewoners van onze streek, hebben vooral oog voor hun directe omgeving. Ze maken gebruik van de natuur zoals die is. De Romeinen doen dat heel anders. Zij richten hun blik op de horizon en zetten het landschap naar hun hand. Deze twee werelden ontmoeten elkaar in Matilo. Net als in onze samenleving nu nemen zij elkaars gewoontes over en leren ze anders kijken.
De beelden in het park vertellen het verhaal van de Romeinen in Matilo. Over wat ze in onze streek aantreffen, wat ze toevoegen en veranderen en ook wat ze van de lokale bevolking overnemen. Deze website geeft verdere achtergrondinformatie over de Romeinen en de Cananefaten, over het park en het archeologische rijksmonument dat eronder verborgen ligt. En niet te vergeten over de vondsten die bij opgravingen zijn gedaan.
Het Romeinse Rijk
Rome is een kleine stadstaat in Italië. Het vormt de kiem voor het Romeinse Rijk. Vanaf de 6e eeuw voor Christus beginnen de Romeinen hun grondgebied uit te breiden. Ze veroveren steeds meer land met als doel één groot Romeins wereldrijk te creëren. Rond 100 na Christus is dat Romeinse Rijk op zijn grootst. De grenzen lopen in het noorden langs de grens met Schotland, via de Rijn tot aan de Zwarte zee. De oostelijke limes, de Limes Arabicus, loopt door Syrië en Jordanië. In het zuiden strekt het rijk zich uit tot aan de Sahara.
Rond 400 na Christus wordt het rijk officieel opgesplitst in een westelijk en een oostelijk deel. Aan het westelijk deel van het rijk komt in 476 definitief een einde. Het oostelijk deel, het Byzantijnse rijk, blijft veel langer bestaan. Dit valt pas in 1453.
Matilo: de opgravingen
Onder Park Matilo ligt nog een heel verleden verborgen. In 1929 tonen archeologen voor het eerst aan dat op die plek het Romeinse fort Matilo heeft gelegen. Van 1929 tot nu zijn in en om Matilo verschillende opgravingen en onderzoeken uitgevoerd. De plaats van het castellum is sinds 1976 wettelijk beschermd als archeologisch rijksmonument. Sindsdien mag er niet meer worden gegraven. Archeologen maken hoogstens hier en daar een kijkgaatje om belangrijke informatie te winnen. Een groot deel van de resten van castellum Matilo blijft zo ongestoord onder de voeten van de bezoeker bewaard.
Alleen op plekken rond het monument waar bouwwerkzaamheden de bodem verstoren, doen archeologen intensief onderzoek. Zo graven zij voor de bouw van de wijk Roomburg een deel van het kampdorp van Matilo op. Waar het castellum ligt en hoe groot het is, weten we inmiddels precies. Dat hebben archeologen gereconstrueerd uit informatie van oude opgravingen en recentere metingen en boringen.
Uitsnede uit de Tabula Peutingeriana, een middeleeuwse kopie van een Romeinse wegenkaart uit de 4e eeuw, met daarop het westelijke tracé van de limesweg langs de Rijn. Matilo(ne) is daarop het derde fort vanaf de Rijnmond bij Katwijk (Lugdunum). Kaart: Erfgoed Leiden en Omstreken, afdeling Archief
Matilo
Aan de rand van Leiden is aan het begin van de 21ste eeuw de nieuwe woonwijk Roomburg gebouwd. Daarnaast is een park aangelegd: Archeologisch Park Matilo. Zo’n 2000 jaar geleden bevindt zich op de plek van het park een fort. Op de Peutingerkaart, een middeleeuwse kopie van oude Romeinse kaart, ligt het ergens tussen Valkenburg en Alphen aan de Rijn en draagt het de naam Matilo(ne). Waar die naam precies voor staat weten we niet. Wellicht is hij afgeleid van de oude Keltische of Germaanse naam van een riviertje in de buurt.
Middenin het park wekken de hoge aarden wallen met wachttorens het Romeinse castellum weer tot leven. De wallen hebben dezelfde afmetingen en liggen zelfs op dezelfde plaats als die van het oorspronkelijke fort.
Impressie van de situatie rond Matilo rond het midden van de 2e eeuw. Tekening: Carl van Hees
Matilo: begin en eind
Na de opstand van de Bataven in 69 of 70 na Chr. beginnen de Romeinen met de aanleg van het eerste castellum van Matilo. Ze bouwen het fort op een strategische plek aan de monding van het kanaal van Corbulo. Het vormt zo onderdeel van een linie van Rijnforten die de limes bewaken.
In de 150 jaar dat Matilo in gebruik is, volgen verbouwingen elkaar op. In eerste instantie trekken de Romeinen het fort uit hout op. Later voorzien zij het van tufstenen buitenmuren, poorten en een stenen hoofdkwartier. Tussen 240 en 260 n Chr. wordt fort Matilo opgeheven. Naderhand moeten de muren van het fort langzaamaan zijn gesloopt en ergens anders opnieuw zijn gebruikt. De muren van de Burcht in het centrum van Leiden bevatten namelijk brokken natuursteen afkomstig van het castellum.
Bataven
Eén specifieke Germaanse stam staat als bijzonder moedig bekend: de Bataven. Als de Romeinen rond het begin van de jaartelling ons land binnenkomen, stuiten ze op veel weerstand. Verder dan de Rijn komen ze niet. De Germanen laten zich niet zomaar overheersen. Vooral de Friezen en de Bataven bieden veel weerstand. Uiteindelijk overwinnen de Romeinen de Bataven rond 12 v.Chr.. Ze maken samen afspraken: de Bataven worden bondgenoten van het Romeinse Rijk en hoeven geen belastingen te betalen. Wel leveren ze moedige krijgers aan het Romeinse leger, die worden ingezet in elite-eenheden. Tientallen jaren leven de Bataven vreedzaam met de Romeinen samen tot ze in 69 na Chr. in opstand komen.
De Bataafse opstand
Vele tientallen jaren leven de Bataven vreedzaam met de Romeinen samen. De Romeinen beschouwen hen als betrouwbare bondgenoten tot ze in 69 na Chr. in opstand komen. Onder leiding van Julius Civilis en met behulp van de Cananefaten en de Friezen verwoesten de Bataven een flink aantal forten langs de Rijn. Uiteindelijk slaan de Romeinen de opstand neer. Ter versterking van de limes bouwen ze extra forten. Zoals Matilo. Om ongeregeldheden in de toekomst te voorkomen lijkt het de Romeinen beter als de hulptroepen niet te veel binding voelen met het gebied waar ze in gestationeerd zijn. Ze plaatsen de soldaten uit de streek daarom over naar verre posten in vreemde gebieden.
Archeologen aan het werk bij opgravingen aan de Aalmarkt in Leiden, 2007. Foto: Erfgoed Leiden en Omstreken, afdeling Monumentenzorg en Archeologie
Archeoloog onderzoekt zaden en stuifmeelkorrels onder de microscoop. Foto: Prae